Op 12 november 2024 werden wij, ’DAMESCOLLECTIEF,’ ontvangen in de hal van het Textielmuseum in Tilburg door onze gids Frans, die er veertig jaar werkzaam was geweest.

Mommers

In 1854 werkte Chrisje (Christiaan Mommers) al als wever. In 1872 richtte hij de wollenstoffenfabriek op: C Mommers & Cie op ’t Goirke. In 1876 werkten er al 73 werknemers bij Mommers. In 1894 werd er flink uitgebreid. In 1887 stelde hij een ‘schafttijd’ in en haalde daarmee destijds de pers.

Drie tijdperken

Tilburg telde wel 36 textielfabrieken in die jaren. Frans legde uit dat wij drie tijdperken te zien kregen: A het ‘spiertijdperk,’ B het ‘stoomtijdperk’ en C het ‘computertijdperk.’ Wij kregen een wollen draad te zien die je zo uit elkaar kon trekken. Daarna zagen we op film hoe twee draden in elkaar gedraaid werden op ronddraaiende klosjes. Dan heb je sterk garen. Spinnen heet dit, en de machine heet ‘de schrobbelaar.’

Machinaal

Daarna weer zo’n imposante machine, waar vroeger 2000 draden, schering, tegelijk op enorme spoelen werden gezet. In 1798 werden ‘trekjongetje’ gebruikt, om de scheringdraden op te tillen zodat de spoel er onderdoor kon schieten, het spiertijdperk! Jaquard wás zo’n jongetje en werd dit werk zat en vond toen de machine uit die dit automatisch deed.

Die oude machines maakten zoveel herrie dat de arbeiders die hier werkten, gebarentaal hadden om elkaar iets te zeggen en zij werden ook allemaal doof. Frans vroeg ons welke vier technieken wij met garen kunnen doen. Éen is natuurlijk het garen maken. Twee, kleding maken, ’naaien,’ maar dat woord mochten wij niet gebruiken. We moesten ‘confectioneren’ zeggen! (Bij rondleidingen met schoolkinderen kun je tegenwoordig niet meer het woord naaien gebruiken!)

Drie, is ‘borduren,’ ook een techniek en dan nog nr. vier, het weven, waar de uitdrukking ‘met schering en inslag’ vandaan komt .

Damast

Koningin Maxima is drie keer hier geweest om mee te helpen borduren voor nieuwe gordijnen in Paleis Huis ten Bosch voor de verjaardag van Willem Alexander, die toen 50 werd. De naam DAMAST, komt van Damascus, de hoofdstad van Syrië. Het is nl geen naam van iemand, maar de manier van weven. Damast moet aan drie eisen voldoen. A: het moet rondingen hebben. B: tekst hebben, bv de naam van de ontwerper. En C: een positieve en een negatieve kant (de achterkant) hebben.

Je kunt aan de zoom zien wat de achterkant is. De figuren zijn daar zwart en aan de goede kant wit. Ook hoeft damast niet wit te zijn; je kunt er zelfs ‘jute’ voor gebruiken. Voldeed het maar aan twee eisen, dan was het een JAQUARD en dus géén DAMAST!

Kruikenzeikers

Bij bewerkingen van de wol werd urine gebruikt. De mannen kregen 1 cent voor een volle kruik urine. Oude urine zorgt ervoor dat ammoniak ontstaat en krijgt zo de werking van zeep, waarin de stof werd gewassen: 1/3 urine en 2/3 water. Maandags mochten zij niet inleveren, dan zat er teveel alcohol in! ‘KRUIKENZEIKERS’ werden zij genoemd!

Stoomtijdperk

Nu zijn we bij het ‘stoomtijdperk.’ Heel vroeger werden kleine jongetjes door een gat geduwd om kolen te gaan hakken voor de brandstof voor deze machines, die een oorverdovend lawaai maakten! KINDERARBEID WAS VROEGER DUS ‘SCHERING EN INSLAG!’ Daarna kwamen wij bij de computer aangestuurde afdeling. Dus we waren weer in de tegenwoordige tijd beland! Een computer aangestuurde trui is in drie kwartier klaar! Daarna koffie/thee met heerlijk gebak.